Dzieci

Świat w oczach dziecka, czyli o rozwoju zdolności spostrzegania

Jak wiemy, dziecko od pierwszych dni swojego istnienia eksploruje świat, jest ciekawe otoczenia. Informacje płynące z zewnątrz odbiera wszystkimi zmysłami. Doświadczanie tych bodźców stymuluje jego rozwój.

Poznawanie świata opiera się na złożonych procesach, które nazywamy spostrzeżeniami. W okresie niemowlęcym dziecko poznaje otaczajace go przedmioty najpierw za pomocą wzroku, węchu i słuchu, dopiero potem za pomocą dotyku, smaku. Dlatego tak istotne jest, by w wieku niemowlęcym stymulować rozwój dziecka, np. poprzez używanie kontrastowych kolorów, jasno ciemnych krawędzi, itp. pamiętając przy tym, by wystrzegać się natłoku bodźców. Z obserwacji widzimy, że dziecko dostrzegając przedmiot wzrokiem wyciąga rączkę do poznania go dotykiem. Dotyk jest ważny również dla rozwoju relacji z dorosłym. Większość bodźców dziecko odbiera przez skórę, która ma ogromną liczbę komórek nerwowych. Za każdym razem gdy głaszczesz dziecko, bierzesz je na ręce pobudzasz jego rozwój poznawczy, ponieważ delikatne głaskanie pobudza komórki nerwowe w skórze, które przekazują bodźce do odpowiednich ośrodków w mózgu. Nawet kąpiel może być okazją do rozwoju poznawczego dziecka: trzymając dziecko na rękach opisuj dokładnie co się teraz dzieje: woda się leje, nalewa się do wanienki, nazwij odgłos chlapania i kapania, daj dziecku powąchać mydło, może przy tym sprawdzić jak smakuje:) Zanim przystąpisz do mydlenia całego ciała podotykaj rączki, paluszki dziecka, tak by dostarczyć mu wrażeń związanych z drobnymi częściami jego ciała – pomoże to w rozwoju świadomego odbioru wrażeń. Przy każdorazowej kąpieli powtarzaj wszystkie te czynności opisując je krok po kroku, dziecko z czasem przyswoi nazwy przedmiotów, rozwija to jego rozumienie pojęć, tzn. mowę bierną.

Proces kształtowania się pojęcia przedmiotu kończy się około 18 miesiąca życia.

Wiek poniemowlęcy (2-3 lata) charakteryzuje się dużym rozwojem aktywności ruchowej oraz rozwojem mowy i myślenia. Podczas aktywnej zabawy (np. robienie fikołków, zabawa w ciuciubabkę) dzieci zdobywają lepszą orientację w przestrzeni i umiejętność jej praktycznego zastosowania, jest to ważny krok w kierunku zrozumienia czym są liczby. W tym okresie dziecko uczy się pojęć pod, nad, na, w; uczy się różnicować, np. co jest mokre a co suche, co jest małe, a co duże, jesteś chłopcem czy dziewczynką? Odkrywa też umiejętność wyrażania własnej woli i biada temu, kto odważy się pokrzyżować jego plany! W tym okresie rozwoju wystarczy pobudzenie jednego zmysłu, by uaktywniły się wszystkie inne, np. dziecko widząc cytrynę kojarzy jej smak, kształt i gładkość skóry. Ważne dla rodziców w tym wieku jest pamiętanie, że dziecko ma własną osobowość i każde eksplorowanie świata jest rozwijające, nawet zabawa kluskami podczas posiłku.

W wieku przedszkolnym (3-6 lat) rozwój spostrzegania jest nieco bogatszy, dziecko zaczyna postrzegać świat bardziej obiektywnie. Wrażenia i spostrzeżenia kształtują się poprzez ćwiczenia zmysłów i ćwiczenie obserwacji. Dobra okazją do tego jest spacer – różnorodność przyrody praktycznie nie ma granic: obserwacja ślimaka – jak długo zajmie mu przejście kilku metrów, żyłki na liściach, które wyglądają podobnie jak te na dłoniach babci, wspólne robienie atlasu z nazwami roślin, które zebraliście na spacerze. Dzieci dzięki obserwacji kierowanej przez rodziców i nauczycieli w przedszkolu, uczą się nowych nazw przedmiotów, zaczynają rozumieć zależności. Moment kiedy dziecko z zachwytem odkrywa, że każda rzecz ma swoją nazwę jest zasadniczym etapem w rozwoju mowy.

Najważniejsze osiągnięcia okresu przedszkolnego to:

  • odkrywanie świata zewnętrznego i innych ludzi,
  • zdobywanie znacznego zasobu wiedzy o świecie,
  • odczuwanie siebie jako przedmiotu własnych działań,
  • obok zabawy pojawiają się początki świadomego uczenia się i pracy.

Najszybszy rozwój umiejętności spostrzegania przypada na okres szkolny (6-8 r. ż.).

Zachęcaj w tym czasie dziecko do zadawania „pytań dlaczego?” np. zauważ, że jest pochmurno, wieje wiatr i czuje się w powietrzu wilgoć. Powiedz: „Ciekaw jestem czy będzie padało. Niech ci dziadek wytłumaczy, dlaczego pada deszcz. Zapytaj o to również swego nauczyciela.” Chwal dziecko za to, że zadaje pytania lub w inny sposób okazuje ciekawość. Rozszerzaj zakres doświadczeń dziecka, zabierając je ze sobą jak najczęściej tam, gdzie może poznać nową sytuację np. zabierz dziecko na stację benzynową, do sklepu obuwniczego, do zakładu kosmetycznego. Dawaj dziecku okazję do nowych, bezpośrednich kontaktów, do osobistego doświadczenia. Organizacja dziecięcego spostrzegania i obserwacji w procesie nauczania wymaga każdorazowo wyraźnego określenia: co powinno być obserwowane, po co i w jaki sposób. W młodszym wieku szkolnym rozwój spostrzegania polega głównie na rozwijaniu koncentracji, umiejętności skupienia się na danym przedmiocie. Z czasem spostrzeganie rzeczywistości przez dziecko staje się bardziej ukierunkowane i dzięki temu pomaga przystosować się do otaczającego go świata.

Literatura:

Nitsch C., Hutner G., Wspieranie rozwoju dziecka, Wyd. Oleksiejuk, 2013.

Oregoński program rehabilitacji niewidomych i słabowidzących dzieci w wieku 0-6 lat, Wyd. PZN, Warszawa 2009.

Schaffer R. H., Psychologia dziecka, PWN, Warszawa 2013.

Vasta R., Psychologia dziecka, WSiP, 1995.

O autorze

Beata Choroszewska

Psycholog, tyflopedagog, oligofrenopedagog. Na co dzień pracuje z dziećmi i ich rodzinami w ramach wczesnego wspomagania rozwoju. Posiada szereg doświadczeń pracy indywidualnej i grupowej poświadczonych dyplomem i rekomendacją. W swojej pracy kieruje się mottem: "Ludzie są jak kwiaty, stworzeni do tego, aby się rozwijać."

Leave a Reply

%d bloggers like this: