O tym, że historii nie należy przedstawiać „wyłącznie ze śmiertelną powagą”, pomijając wydarzenia kulturalne, towarzyskie czy nawet plotkarskie, bo ta staje się potwornie nudna, autorzy piszą już we wstępie. I rzeczywiście o jakiejkolwiek nudzie nie można tu mówić. Każda z ponad pięciuset kolejnych stron stroni od nudy, jednostajności czy monotonii.
Czytelnik pozna dzieje Elizy z Pawłowskich Orzeszkowej, w tym historię jej małżeństwa z rozsądku, roponośne pola Galicji zwanej polską Pensylwanią, podąży przemytniczym szlakiem wraz z Sergiuszem Piaseckim, pozna tajemnice ostatniego romansu Marszałka, bohaterską obronę Grodna we wrześniu 1939 roku i brutalną polityczną rzeczywistość, która pozbawiła Polaków złudzeń i ponad połowy historycznych ziem. To zaledwie cząstka wiedzy o polskich Kresach. Kresach, które autorzy ukochali i, o których piszą z pasją i uczuciem, głęboką wiedzą i roztropnością, a nierzadko humorem.
Już sama szata graficzna zapowiada, że czytelnik nie powinien oczekiwać suchych i nudnych faktów, wyabstrahowanych z całego kontekstu bogatego w barwy, zapachy, kolory, dźwięki, ciekawostki i skandale. Okładka książki została zaprojektowana jak strona tytułowa przedwojennego czasopisma o Kresach z głośno krzyczącymi tytułami artykułów, będącymi w rzeczywistości zapowiedzią treści poszczególnych rozdziałów woluminu. Wnętrze jest bogato ilustrowane, zarówno czarno-białymi zdjęciami i rycinami sprzed niemal stu lat jak współczesnymi kolorowymi zdjęciami tych samych miejsc. Są również zdjęcia bohaterów opisywanych wydarzeń, często w mniej lub wcale nieznanych ujęciach.
Książka panów Kopera i Stańczyka to wspaniała pozycja popularyzująca wiedzę o ziemiach utraconych i stanowi autorski przegląd historii polskich Kresów pierwszej połowy XX wieku. Przegląd, bo ilość zebranych na ten temat materiałów, jak sami autorzy przyznają, wystarczyła by na kilka opasłych opracowań. To już trzecia pozycja tej spółki autorskiej, po monografiach Lwowa i Wilna, o dziejach polskich ziem wschodnich i – jak mam nadzieję – nie ostatnia.
Ostatnie lata polskich Kresów, Sławomir Koper, Tomasz Stańczyk, Fronda, Warszawa 2020
Leave a Reply