Sieć średniowiecznych zamków usianych na granicy Małopolski i Śląska przyjęło się nazywać szlakiem Orlich Gniazd. Warownie ciągną się na odcinku ponad 160 km wzdłuż Jury (Wyżyny) Krakowsko-Częstochowskiej.
Osadzone na wapiennych wzniesieniach, wykorzystujące naturalne walory obronne krainy, przypominają o czasach gdy w tym miejscu kończyła się granica Królestwa Polskiego. Spoglądając z zamku czy też jego ruiny w stronę zachodnią, oglądamy kraj będący niegdyś ziemią wrogą, z której nadejść mogło zagrożenie.
Zamek Ojców
System zamków wzniósł król Kazimierz Wielki. Pod koniec panowania jego ojca Władysława Łokietka, Piastowie śląscy złożyli hołd Janowi Luksemburskiemu i uzależnili swoje ziemie od Czech. Jako, że stosunki z południowym sąsiadem już wcześniej były wrogie, zaistniała potrzeba wzmocnienia granicy. Od Częstochowy do Krakowa powstał szereg warowni zamykających drogę armii czeskiej i zabezpieczających państwo Kazimierza.
Zamki tworzące szlak posiadają zróżnicowaną genezę. Część z nich istniała już wcześniej jako ziemno-drewniane grody piastowskie (niektóre miejsca pełniły funkcje obronne już w czasach antycznych), te gruntownie zmodernizowano, inne wzniesiono od początku. To właśnie dzięki takim działaniom zwykło się mówić o ostatnim z Piastów: zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną. Janko z Czarnkowa, przypatrując się rządom Kazimierza Wielkiego zapisał w swojej kronice: „Ten król […] jak drugi Salomon wyniósł dzieła swoje, budując miasta, domy i grody. […] Wszystkie te miasta i zamki opatrzył bardzo silnymi murami, budowlami i wieżami wyniosłymi, głębokimi fosami i innymi fortyfikacjami na ozdobę królestwa, a ku bezpieczeństwu i schronieniu narodu polskiego.”
Pieskowa Skała
Po śmierci Kazimierza kolejni władcy przekazywali zamki w prywatne ręce. Właściciele rozbudowywali je i modernizowali, zmieniając z gotyckich fortec w renesansowe rezydencje. Ogrodzieniec, będąc w posiadaniu rodu Bonerów został urządzony z takim przepychem, że rywalizował z królewską siedzibą na Wawelu. Pileccy w Smoleniu zgromadzili bogaty księgozbiór i sprowadzili słynnego pisarza Biernata z Lublina jako sekretarza. W Pieskowej Skale rycerze z rodu Szafrańców prowadzili zbójecki proceder do czasu, aż ich przywódca Krzysztof został stracony za to na Wawelu. Wiek później zamek zamieniono w piękny renesansowy pałac. Inne fortece przechodziły podobną drogę – po przekazaniu w prywatne ręce stawały się siedzibami wielkich rodów.
Zamek Rabsztyn
Pierwsze burze nadeszły po śmierci Stefana Batorego. W 1587 roku Maksymilian Habsburg próbując zdobyć polską koronę zaatakował Kraków, a w trakcie walk oblegał i zdobył niektóre Orle Gniazda. Prawdziwa katastrofa nadeszła jednak wiek później. Szwedzi zajęli zamki i doszczętnie je złupili. Była to ich praktyka obserwowana w całej Rzeczpospolitej – wojska nieprzyjaciela grabiły i wywoziły wszystko, łącznie z posadzkami. W następnych wiekach nie wszystkie budowle udało się podźwignąć ze zniszczeń. Z czasem popadały w ruinę, stając się źródłem budulca dla okolicznej ludności, inne – choć porzucone i zniszczone – zachowały swoją zasadniczą formę. Wyjątkiem jest Pieskowa Skała. Zamek przetrwał w dobrym stanie i oglądając go, możemy wyobrazić sobie jak prezentowały się inne Orle Gniazda u szczytu swej świetności.
Chociaż obecnie zamki w większości znajdują się w stanie ruiny, warto je odwiedzić. Na ich terenie działają muzea i wystawy, organizowane są też wydarzenia kulturalne. Zaskoczyć może wizyta w Bobolicach – zamek został odbudowany przed kilku laty i jest udostępniony turystom do zwiedzania.
Maczuga Herkulesa
Walory turystyczne szlaku Orlich Gniazd dostrzegł jego twórca Kazimierz Sosnowski, który wpisał go do rejestru pod numerem pierwszym. Można wędrować po nim pieszo lub pokonać go rowerem. Doskonałym pomysłem jest również odwiedzenie wybranych punktów i przemieszczanie się samochodem. Wspomniany szlak to nie tylko historia i zabytki, ale również przyroda i pejzaże. Jura oferuje parki krajobrazowe i narodowe, rezerwaty – niektóre w najbliższym otoczeniu zabytków np. Ostrężnik, obszary chronione „Natura 2000” – np. Ostoja Olsztyńsko-Mirowska czy Złotopotocka oraz wiele innych. Oprócz odwiedzania malowniczych ruin warto znaleźć czas na wędrówki po lasach, wzdłuż potoków, podziwianie jaskiń i pięknych skał wapiennych, a także na zapoznanie się z miejscową kuchnią. Na terenie szlaku prężnie rozwija się infrastruktura turystyczna, czemu sprzyja współpraca samorządów zrzeszonych w Związku Gmin Jurajskich.
Więcej informacji znajdziesz tutaj.
Foto: Ogrodzieniec: Philip Milne / Flickr / CC BY-NC-ND 2.0; Zamek Ojców, Rabsztyn, Pieskowa Skała, Maczuga Herkulesa: magro_kr / Flickr / CC BY-NC-ND 2.0
Leave a Reply