Kościół syro-malabarski

Podczas mojego pobytu w Ernakulam, w indyjskim stanie Kerala, odwiedziłem katedrę rytu, czyli obrządku, syro-malabarskiego, pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny. Pierwsza katedra miała być tam wybudowana już w 1112 r. Ale oczywiście wraz ze wzrostem liczby wiernych kościół okazał się zbyt mały, toteż z biegiem czasu ulegał różnym przebudowom. Obecny pochodzi z początków ubiegłego stulecia. 20 marca 1974 kościół katedralny otrzymał od bł. papieża Pawła VI tytuł bazyliki. W tej bazylice katedralnej 7 lutego 1986 Mszę świętą sprawował nasz rodak, św. Jan Paweł II, podczas swojej pierwszej pielgrzymki do Indii. Katedra ma formę jednonawowej, obszernej budowli, z czterema wieżami umieszczonymi na jej końcu i początku. Przy fasadzie znajdują się dwie wieże uwieńczone figurami św. Piotra i św. Pawła. Na frontonie znajdują się dwa olbrzymie klucze papieskie. Poniżej, tuż nad drzwiami, obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, po którego lewej stronie namalowane są palmy, ponieważ Kerala znaczy tyle, co kraj palm. A na malowidle po prawej stronie znajduje się wzburzone morze wraz ze statkiem, ponieważ Ernakulam znajduje się prawie nad samym morzem, a stan Kelera rozciąga się wzdłuż południowo-zachodniego wybrzeża Indii, zwanego wybrzeżem malabarskim. Zresztą tym środkiem lokomocji przybył św. Tomasz, Apostoł Indii.

W środku katedra zachwyca bogato zdobionym prezbiterium, przestawiającym sceny z życia Jezusa i Maryi. Na plafonie przedstawiona jest chwała zbawionych w niebie. Przed katedrą wznosi się wysoki, obity mosiężną blachą maszt. Mój przewodnik, ks. Mateusz, wyjaśnił mi, że na ten maszt wciągany jest w dni świąteczne religijny sztandar, więc służy do oznaczania dni szczególnie uroczystych. Co ciekawe, podobne maszty spotkałem także przy świątyniach niechrześcijańskich. Trudno powiedzieć, kto zaczął pierwszy je stawiać. Kościoły syro-malabarskie łatwo rozpoznać po znajdującym się w nich krzyżu św. Tomasza, nazywany także po syriacku Mar Thoma Sliba lub krzyżem perskim. W odróżnieniu od krzyży w innych tradycjach, krzyż św. Tomasza nie ma wizerunku Chrystusa. Krzyż św. Tomasza prezentuje odkrycie pustego grobowca i chwalebnego zmartwychwstania Jezusa. Zakończenie krawędzi krzyża mają kształt kwiatów, co ma symbolizować owoc i życie z drzewa życia. Kwiat lotosu pod krzyżem jest symbolem Indii. Lotos w indyjskiej tradycji jest uważany za święty kwiat, który jest składany Bogu w ofierze. Cokolwiek jest ofiarowane na liściach lotosu uważa się za pomyślne. Oparcie krzyża na kwiecie lotosu oznacza jego zakorzenienie w indyjskiej tradycji. Trzy stopnie, na których opiera się kwiat lotosu z krzyżem symbolizują Golgotę i odnoszą się do śmierci Jezusa. Stopnie te są również nawiązaniem do trzech pokładów Arki Noego i wchodzenia na górę Synaj. Wreszcie na samym szczycie krzyża znajduje się gołębica przedstawiająca Ducha Świętego, trzecią Osobę Trójcy Świętej. Duch Święty został dany wierzących w Chrystusa po Jego Zmartwychwstaniu i Wniebowstąpieniu, czyli kiedy krzyż był już pusty – i grób zresztą też. Może nazwa Kościół syro-malabarski brzmi trochę egzotycznie dla polskiego ucha, więc kilka słów wyjaśnienia.

Otóż Kościół syro-malabarski to jeden z Kościołów Wschodnich Kościoła katolickiego. Początki tego Kościoła sięgają misji ewangelizacyjnej św. Tomasza Apostoła w Indiach, który przybył na ten subkontynent w 52 r. Wierni tego Kościoła byli nazywani „chrześcijanami św. Tomasza”. Jest on jednym z czterech Kościołów Wschodnich posiadających wspólną, wschodnią, syryjską tradycję liturgiczną. Oprócz chrześcijan z Malabaru, jak w przeszłości był nazywany ten region Indii, do tej tradycji należą także chrześcijanie z Edessy, Persji oraz Seleucji i Ktesifonu. Ze względu na to wspólne dziedzictwo Kościół syro-malabarski kontynuował hierarchiczne stosunki z Kościołami chaldejskimi podlegającymi patriarsze Seleucji i Ktesifonu. „Metropolita całych Indii”, jak i pozostali biskupi, podlegali Kościołowi wschodnio-syryjskiemu; święcenia biskupie otrzymywali od syryjskiego Patriarchy Mezopotamii i następnie udawali się do Indii. Natomiast funkcje administracyjne wykonywał tam prałat, pochodzący z miejscowego kleru, z tytułem archidiakona. Tradycja utrzymuje również, że w 345 r. pewien Tomasz Cana z Mezopotamii przybył do Malabaru, wraz z wieloma rodzinami, dając tym samym nowy impuls do rozwoju chrześcijan św. Tomasza w Indiach. Na przestrzeni wieków utworzyły się dwie grupy tych chrześcijan: północna i południowa, które wydaje się były niezależne od siebie. Na północy nawróceni przez św. Tomasza i na południu potomkowie grupy Tomasza Cana. Obecnie z tej grupy południowej wywodzą się wierni Eparchii Kottayama, która jest swego rodzaju eparchią personalną. Sukcesja wschodnio-syryjskich metropolitów została przerwana dopiero pod koniec XVI w., w wyniku kolonizacyjnej polityki Portugalii i wraz ze śmiercią ostatniego metropolity Abrahama w 1597 r. Bez wątpienia pojawienie się Portugalczyków nie było czymś pozytywnym dla chrześcijan św. Tomasza. Skutkiem tego była izolacja tego Kościoła od macierzystego Kościoła w Persji, co ostatecznie przyczyniło się do jego osłabienia. W wyniku synodu z Diamper w 1599 r. chrześcijanie św. Tomasza zostali powierzeni opiece biskupa łacińskiego. Misjonarze łacińscy, którzy przybyli z Portugalczykami, położyli duże zasługi w dziedzinie formacji i wykształcenia seminaryjnego kandydatów do kapłaństwa, co przyczyniło się do zwiększenia poziom kleru i żywotności Kościoła w tym regionie. Jednakże nie potrafili oni zrozumieć wartości rytu i dziedzictwa wschodniego, co przejawiało się między innymi w podejrzeniach chrześcijan św. Tomasza o wyznawanie herezji. Misjonarze ci rozpoczęli proces latynizacji w dziedzinie liturgii, dyscypliny kościelnej i hierarchicznej struktury Kościoła syro-malabarskiego. Lata niepokoju i napięć przyczyniły się do osłabienia dyscypliny kościelnej.

W styczniu 1653 r., w słynnej deklaracji przy krzyżu Coonana, w Mattancherry, chrześcijanie św. Tomasza złożyli przysięgę, że nie będą słuchać łacińskiego biskupa. Jak się okazało deklaracja ta zapoczątkowała  podziały wśród chrześcijan św. Tomasza, którzy byli do tej pory w jedności z Kościołem powszechnym. Choć większość z nich stopniowo ustępowała z ich silnej opozycji wobec kontroli ze strony biskupa łacińskiego, to jednak przybycie biskupa Jakuba Grzegorza z Persji w 1665 r. dało początek formalnej schizmie wśród chrześcijan św. Tomasza. Ci, którzy przyjęli jakobityzm z Mar Grzegorzem zostali nazwani jako Nowa Część (Puthankuttukar) i pozostali poza jednością z Rzymem do dziś. Stara Część (Pazhayakuttukur) pozostała w komunii z Rzymem i stanowi Kościół syro-malabarski. W 1887 r. Papież Leon XIII stworzył dla wiernych obrządku syro-malabarskiego pierwsze wikariaty apostolskie w  Kottayam i Trichur, ale mianowani wikariusze apostolscy wywodzili się z rytu łacińskiego. Dopiero w 1896 r. dwa istniejące dotychczas wikariaty zostały zreorganizowane, w wyniku czego powstały trzy wikariaty w Changanacherry, w Ernakulam i w Trichur. Mianowani wikariusze apostolscy wywodzili się już z rytu syro-malabarskiego. W 1911 r. został odtworzony wikariat z Kottayam, wyłącznie dla grupy południowej rytu syro-malabarskiego, czyli dla potomków emigrantów z Edessy, którzy w 345 r. przybyli wraz z Tomaszem Cana do Indii. A 21 grudnia 1923 r. papież Pius XI ustanowił w Indiach hierarchię syro-malabarską z Ernakulam jako siedzibą metropolii, z eparchiami Changanacherry i Trichur jako jej eparchiami sufragańskimi. Wikariat w Kottayam został również podniesiony do rangi arcyeparchii. 16 grudnia 1992 r., poprzez konstytucję „Quae Maiori”, św. papież Jan Paweł II podniósł kościół syro-malabarski do rangi Kościoła Arcybiskupiego Większego.