św. Jan z Mathy
1154-1213
kapłan
Święty ten urodził się ok 1154 roku w małej alpejskiej miejscowości Faucon w Prowansji w pobliżu dzisiejszej Barcellonnette, z rodziców Eufemio ze szlacheckiej rodziny, posiadającej korzenie katalońskie de Matha oraz z Marty z Viscontich Fenouillet, pochodzącej z jednej z najważniejszych rodzin langwedockich. Początkowe nauki pobierał w Faucon, Aix-en-Provence i prawdopodobnie w Marsylii. Tam też spotkał się po raz pierwszy z problemem socjalnym dotyczącym piractwa i niewolnictwa chrześcijan wśród muzułmanów. Studia teologiczne odbył pod kierunkiem pochodzącego z Cremony Guillermo Prevostino w paryskim Studium, z którego wkrótce powstał uniwersytet Sorbony. Po uzyskaniu stopnia doktora, co nastąpiło zapewne w latach 1190 – 1192, rozpoczął nauczanie teologii, wykładając Sentencje Piotra Lombarda. Z całą pewnością właśnie w Paryżu spotkał się z Lotario Segni, który wkrótce miał zostać papieżem Innocentym III. Upadek Jerozolimy i w jego następstwie przedsięwzięta III krucjata, w której wzięli udział najważniejsi monarchowie chrześcijańskiego świata, m. in. Filip August, Ryszard Lwie Serce i Fryderyk Barbarossa, spowodowały, iż rzesza chrześcijan popadła w niewolę.
Fundamentalnym wydarzeniem, które odegrało doniosłą rolę w założeniu Zakonu trynitarzy była msza św. prymicyjna św Jana z Mathy, odprawiona w święto św Agnieszki dnia 28 stycznia 1193 roku w Paryżu w obecności bpa Maurica de Sully i o. Roberta, opata św Wiktora. Według tradycji hagiograficznej prymicjant miał prosić Boga o znak z nieba, do jakiego Zakonu miałby wstąpić. Podczas przeistoczenia, kiedy wzniósł Hostię w górę, ujrzał Chrystusa w majestacie z niebiesko-czerwonym krzyżem, wraz z dwoma niewolnikami skutymi łańcuchami – jednym białej, a drugim, czarnej rasy. Licznie zgromadzeni zaproszeni goście również byli świadkami tej niezwykłej wizji. Tę właśnie scenę nakazał św Jan z Mathy, założyciel i pierwszy generał trynitarzy (Zakonu Trójcy Najświętszej), umieścić na pieczęci Zakonu, jako herb, a ok. 1210 roku ulokować nad wejściem do rzymskiego szpitala San Tommaso in Formis. Ta zachowana do dziś mozaika Kosmatyńska przedstawia Chrystusa – Pantokratora, trzymającego za ręce dwóch niewolników: białego, dzierżącego w swej dłoni krzyż niebiesko-czerwony oraz czarnego.
Chcąc przemyśleć treść wizji Jan udał się na miejsce samotne, położone w lesie ok. 80 km od Paryża, o nazwie Cerfroid. Tam spotkał czterech pustelników, pędzących czas na modlitwie i postach. Ci przyjęli go z niezwykłą radością. Według tradycji mistrzem duchowym eremitów był Feliks. W 1193 roku dołączył do nich Jan z Matha, którego Feliks nie tylko przyjął, ale i zaoferował gotowość współpracy w dziele wykupu niewolników chrześcijańskich z rąk pogańskich. Krucjaty spowodowały, iż wielu rycerzy i pątników popadło w niewolę, stąd tak ważna była działalność szpitalnicza i redempcyjna. Zyskała ona żywe zainteresowanie Paryżan, stąd szybko możliwa była erekcja pierwszych domów dla powiększającej się grupy współpracowników Jana de Matha, dobrze znanego w środowisku akademickim Paryża. W tym czasie redagując własną regułę, nie bazując na prawodawstwie innych zakonów, przybywał do Paryża i konsultował się z miejscowym biskupem oraz z opatem św Wiktora. Wówczas znajdował również kandydatów, którzy chcieli iść wytyczoną przezeń drogą. Po trzech i pół roku pobytu w pustelni, jak podaje tradycja trynitarska, św Jan z Feliksem siedząc przy studni w Cerfroid i zastanawiając się nad wprowadzeniem w czyn idei nowego zakonu, ujrzeli jelenia z krzyżem niebiesko-czerwonym w porożu, co było dla nich znakiem potwierdzającym ich dążenia. Już w 1194 roku z fundacji Marguerity de Bourgogne powstał pierwszy dom w Cerfroid dla wspólnoty trynitarskiej, za którym pojawiły się następne w De Planels i Bourg-la-Reine. Miejscowości te wymienia bulla z dnia 16 maja 1198 roku, w której papież Innocenty III wziął pod opiekę Stolicy Apostolskiej trzy fundacje trynitarskie, pracujące nad dziełem wykupu niewolników z rąk pogańskich. W tym czasie Jan z Mathy przebywał już w Rzymie z napisanym przez siebie tekstem reguły zakonnej. Papież wysłał go jednak do Francji, chcąc skonsultować się w tej sprawie z biskupem Paryża Odonem de Sully i z Absalomem, opatem św Wiktora. Jak podaje tradycja w dniu św Katarzyny Aleksandryjskiej, 25 listopada 1198 roku Innocenty III celebrując Eucharystię w bazylice św Jana na Lateranie miał wizję w treści identyczną, jak św Jan z Mathy podczas mszy prymicyjnej, co upewniło Namiestnika Chrystusa o słuszności ustanowienia nowego zakonu. Oficjalnie nastąpiło to w dniu 17 grudnia 1198 roku, kiedy papież Innocenty III podpisał bullę, zatwierdzającą Zakon trynitarzy i jego regułę. Bracia zakonni noszą białe habity z czerwono-niebieskim krzyżem na piersiach oraz czarny płaszcz z kapturem. Zakon opiera się na małych i prężnych wspólnotach, z surową regułą i bez jakichkolwiek ambicji estetycznych w swoich kościołach i obrzędach. Jałmużna zbierana w specjalnych skarbonach rozdzielana jest: 1/3 na utrzymanie zakonników, 1/3 na opiekę nad chorymi i pielgrzymami, 1/3 na wykup niewolników.
Godny podkreślenia jest fakt pozyskania uznania papieskiego dla rozpoczętego dzieła przez Jana z Mathy, który nie zadowolił się zatwierdzeniem biskupa miejsca, choć był to jeszcze czas, gdy aprobata papieska nie była nieodzowna dla powstającego Zakonu. Zapewne przyczyn było kilka. Po pierwsze charyzmat trynitarzy, związany z wykupem niewolników, przerastał granice jednej diecezji, a nawet jednego państwa, skoro w swej istocie był ponadnarodowy. Po wtóre charakter Zakonu i jego cel wymagały niezależności od władzy terytorialnej; na pewno nie do przecenienia pozostaje również fakt dobrej znajomości, jeszcze z czasów paryskich, między Janem a Innocentym III. To postępowanie Jana z Mathy było niezwykle nowatorskie. Za jego przykładem poszedł św Franciszek z Asyżu fundując Zakon franciszkanów. Jego odbicie widzimy również na IV Soborze Laterańskim z 1215 roku, który uzależnił fundację nowych zakonów od papieskiej aprobaty.
Zanim Jan z Mathy opuścił Wieczne Miasto otrzymał jeszcze trzy dokumenty Stolicy Apostolskiej. W liście z 4 stycznia 1199 roku Namiestnik Chrystusowy ponownie wziął trzy istniejące domy trynitarskie pod swą protekcję. Miesiąc później papież i szesnastu kardynałów podpisali bullę, w której raz jeszcze zatwierdzając Zakon trynitarzy i jego regułę, udzielono trzem istniejącym domom przywilejów, jakie zazwyczaj były udzielane klasztorom.
Dnia 8 marca 1199 roku papież skierował pismo do króla Maroka – Muhammada al-Nasir, rezydującego w Marrakesz. W liście tym przedstawił Zakon trynitarzy, powołany do wykupu niewolników chrześcijańskich, przy użyciu pieniędzy lub wymiany na muzułmanów. To właśnie św Jan z Mathy, jak podaje trynitarska tradycja wyruszył z papieskim pismem do Maroka, gdzie szczęśliwie dokonał pierwszego wykupienia chrześcijan, przebywających w niewoli. Tym samym dał on początek wielkiej redempcyjnej misji Zakonu, znajdującej pole działania w Palestynie, północnej Afryce i Hiszpanii, podówczas okupowanej przez Maurów. Działalność trynitarzy, wykupujących chrześcijan z niewoli spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem, tak, iż już w drugiej połowie 1199 roku Jan z Mathy mógł przystąpić do fundacji kilku domów na południu Francji, wśród których szczególne znaczenie miała placówka w portowej Marsylii. Dwa lata później, dzięki donacji Pedra de Belvis, dokonał pierwszej fundacji na terenie Hiszpanii w miejscowości Avingańa, w diecezji Lerida. Za nią, w następnych latach pojawiły się kolejne, wśród których szczególne znaczenie posiadały placówki w Toledo ( 1206), Segowii ( 1207) i w Burgos ( 1207). W międzyczasie przeprowadził kilka redempcji: w 1204 roku w Tunisie, w latach 1207 – 1208 w Kordobie i w Walencji, a w 1209 roku ponownie w Tunisie.
Z dnia 21 czerwca 1209 roku z Viterbo pochodzi bulla Innocentego III, w której wziął on w swą apostolską opiekę wszystkie istniejące domy trynitarzy. W tym samym dokumencie wzmiankowane są również Bractwa świeckich w Królestwie Aragońskim, co wskazuje na ważny wymiar współpracy trynitarzy z laikatem w dziele redempcyjno-szpitalniczym.
W tym samym 1209 roku Jan z Mathy otrzymał w posiadanie dawne opactwo cysterskie w Rzymie w pobliżu Koloseum, które stało się jego rezydencją. Założył tam hospicjum dla chorych, biednych i pielgrzymów. Wkrótce polecił umieścić nad wejściem do nowej siedziby wspomnianą mozaikę z przedstawieniem Chrystusa, trzymającego za ręce dwóch niewolników, białej i czarnej rasy. Brak jest jednoznacznych źródeł mówiących o kolejnych jego podróżach fundacyjnych czy redempcyjnych. Przyjmuje się fakt wysyłania przezeń zakonników, by towarzyszyli krzyżowcom. Sam Jan natomiast miał prowadzić życie pokutnicze, choć z pewnością jako minister generalny musiał zgodnie z regułą zwoływać i przewodniczyć corocznym kapitułom. Według nieprzerwanej tradycji zakonnej Jan z Mathy zmarł w Rzymie w dniu 17 grudnia 1213 roku. Było to więc dokładnie w piętnaście lat po zatwierdzeniu Zakonu i reguły trynitarzy. W cztery dni później pochowano go w miejscowym kościele, składając, doczesne szczątki do sarkofagu . Umierając zostawił ponad trzydzieści domów zakonnych, zgrupowanych w trzech strefach: na północy Francji, w Prowansji oraz na terenie Aragonii i Kastylii, realizujących charyzmat zakonny poprzez wykup niewolników i służbę ubogim.
W roku 1389, podczas schizmy zachodniej trynitarze utracili swoją siedzibę w Rzymie, gdzie spoczywał św Jan z Mathy. Przez kilka pokoleń bezskutecznie próbowano odzyskać ten dom z rąk nowego właściciela, którym została Kapituła Watykańska. Proces kanoniczny rozbudził w trynitarzach gorące pragnienie posiadania relikwii założyciela, dla których nawet nie wahano się popełnić błogosławionej winy. Nocą 19 marca 1655 roku dwóch hiszpańskich trynitarzy Jose Vidal i Gonzalo otworzyło sarkofag w rzymskiej świątyni i znalazło w nim trzy ciała: Jana z Mathy oraz dwóch jego następców – drugiego i piątego generała Zakonu – Juana i Miguela. Relikwie św. Jana z Mathy przez kolejne wieki często zmieniały miejsce spoczynku i były przyczyną sporu pomiędzy odłamami trynitarzy. Spowodowało to ingerencję Kongregacji Obrzędów, która ostatecznie przekazała sprawę do rozstrzygnięcia papieżowi. Innocenty XIII polecił ponowne zbadanie sprawy i bazując na sentencji wspomnianej Kongregacji w dniu 16 września 1721 roku wydał bullę, w której ogłosił, iż relikwie są kośćmi św Jana z Mathy i mogą odbierać cześć publiczną. W związku z kasatami zakonnymi w 1835 roku, złożono relikwie Świętego, znów zespolone w madryckim klasztorze trynitarek klauzurowych, skąd były zabrane do katedry w czasie wojny domowej, a ostatecznie dnia 9 października 1966 roku przeniesiono je do kolegium trynitarskiego w Salamance, gdzie odbierają dziś żywą cześć.
Do Polski trynitarzy sprowadził Jan Kazimierz Denhof. W latach 1688-1782 polscy trynitarze urządzili 18 wypraw do Kamieńca Podolskiego, uwalniając ok 1000 jeńców z tureckiej niewoli.
Patron: więźniowie, niewolnicy
Źródła:
[1] http://www.wikalim.republika.pl
[2] „Wielka encyklopedia świętych – Święci na każdy dzień”, tom X
[3] „Święci na każdy dzień” ks. Wincenty Zaleski SBD, Warszawa 1989
Foto: http://dailygospel.org/main.php?language=AM&module=saintfeast&localdate=20120208&id=10396&fd=0
Leave a Reply