Emilia Plater dorastała w gronie kuzynów, ucząc się wraz z nimi i chłonąc idee romantyczne. Wzorem dla niej stały się bohaterskie kobiety, stające do walki w obronie ojczyzny.
Imię Emilii Pater rozsławił Adam Mickiewicz. Do pamięci narodu przeszła jako dowódca oddziału, umierająca od odniesionych ran. Przez ten idealizowany, romantyczny obraz, młoda szlachcianka walcząca jako żołnierz, stała się wzorem dla patriotów w czasach niewoli narodowej.
Adam Mickiewicz miał prawo odczuwać szczególną sympatię do Platerówny. Pochodzili z Litwy – wieszcz urodził się w okolicach Nowogródka, Emilia w Wilnie. Chociaż dzisiaj obie miejscowości znajdują się poza granicami Polski, to w początkach XIX wieku zamieszkane były przez patriotycznie usposobioną ludność mówiącą językiem polskim. Oboje urodzili się tuż po rozbiorach i „tylko jedną taką wiosnę mieli w życiu”, kiedy armia Napoleona maszerując na Moskwę w 1812 roku, na kilka miesięcy zniosła panowanie Rosjan. Klęska Francuzów oznaczała powrót żołnierzy cara.
Rodzina Emilii od pokoleń mieszkała w Polsce, a dokładnie w Inflantach Polskich, które dzisiaj wchodzą w skład Łotwy. Hulaszczy tryb życia jej ojca doprowadził do konfliktu z matką, która zabrała córkę i wyjechała do rodziny pod Dyneburg. Tam Emilia dorastała w gronie kuzynów, ucząc się wraz z nimi i chłonąc idee romantyczne. Wzorem dla niej stały się bohaterskie kobiety, stające do walki w obronie ojczyzny – Joanna d’Arc i współczesna jej Bubulina, która zasłynęła podczas toczącej się wówczas wojny o wyzwolenie Grecji spod władzy tureckiej. Okolice Dyneburga, gdzie się wychowywała, były areną walk podczas niedawnej insurekcji kościuszkowskiej, a więc wśród jej wzorów nie mogło zabraknąć Tadeusza Kościuszki. Prócz zainteresowania historią młoda Emilia poświęcała czas na czytanie poezji, a nawet sama próbowała sił na polu literackim, a także uczyła się fechtunku i jazdy konnej. Jej wykształcenie i zainteresowania zdecydowanie przekraczały średnią typową dla ówczesnych dziewcząt.
W listopadzie 1830 roku wybuchło powstanie w Królestwie Polskim. Na wieść o wojnie, Emilia postanowiła działać. Niestety, fakt, że była kobietą dyskwalifikował ją w oczach dowódców, którzy nie przyjęli jej w swoje szeregi. W odpowiedzi na to, Platerówna sformowała własny oddział powstańczy i wyruszyła z Wilna ku Dyneburgowi, planując zdobycie go. Zamierzała wykorzystać obecność w twierdzy młodych podchorążych, którzy sprzyjali powstańcom. Szlak jej pochodu znaczyły zwycięskie potyczki z oddziałami rosyjskimi. Kiedy partyzanci dotarli do celu, okazało się, że w mieście nie ma już spodziewanych sojuszników, których włączono do armii rosyjskiej, a dodatkowo nadchodzą nowe siły nieprzyjaciela. Litwa stała się terenem przemarszu części armii rosyjskiej ciągnącej na Warszawę, co oznaczało walkę z przeważającymi siłami nieprzyjaciela. Wojsko Emilii po licznych walkach zostało rozbite, a ona i ocaleni żołnierze przyłączyli się do innych oddziałów powstańczych.
Pod koniec maja Rosjanie pokonali armię polską pod Ostrołęką i widmo upadku powstania stało się realne. Kilka dni później, partyzanci litewscy spotkani się z generałem Chłapowskim, który nadał Emilii Plater stopień kapitana. Następne dni i tygodnie upłynęły w ogniu walk i potyczek z Rosjanami, którzy zdobywali teren wypierając bądź likwidując powstańcze partie. Emilia nie chciała poddać się jak inni. Podjęła decyzję o marszu w kierunku Warszawy. W towarzystwie kuzyna Cezarego Platera i Marii Raszanowiczównej, która tak jak i ona przystała do powstańców, wyruszyła w drogę, przedzierając się lasami i zmagając z gorączką. Po kilku dniach była całkowicie niezdolna do dalszej podróży.
Chorą kobietą zaopiekował się Ignacy Abłamowicz i ukrył w swoim dworze. Mimo opieki i starań, jej stan pogarszał się. Po przyjęciu sakramentów św. zmarła w przeddzień wigilii Bożego Narodzenia 1831 roku. Miała 25 lat.
Chociaż jej walka jak i powstanie zakończyło się klęską, stała się sławna w całej Europie. Opiewali ją poeci, znali jej życiorys Polacy pod zaborami, była stawiana jako wzór dla dziewcząt. Poeci nieco zmienili jej życiorys. Adam Mickiewicz, który był starszy od Emilii o osiem lat nie wziął udziału w walkach powstania. Być może zazdrościł swojej krajance odwagi i hartu ducha. Słyszał o niej, wiedział, że walczyła w jego rodzinnej Litwie, zapewne też dochodziły do niego zjadliwe pomówienia, które rozpuszczono po jej śmierci, zarzucając dziewczynie niemoralność. Zrobił więc to, co umiał – napisał wiersz, dzięki któremu stała się legendą. Mickiewicz nie jedną rzecz zmienił w opisie jej ostatnich chwil, ale nie zmniejsza to roli, jaką Emilia Plater odgrywała w czasie, kiedy Polski nie było na mapie i potrzebowano kryształowych wzorów.
W głuchej puszczy, przed chatką leśnika,
Rota strzelców stanęła zielona;
A u wrót stoi straż pułkownika,
Tam w izdebce pułkownik ich kona.
Z wiosek zbiegły się tłumy wieśniacze.
Wódz to był wielkiej mocy i sławy,
Kiedy po nim lud prosty tak płacze
I o zdrowie tak pyta ciekawy (…).
Poznaj też inne niepospolite damy:
Bona Sforza
Jadwiga Andegaweńska
Anna Jagiellonka
Izabela Czartoryska
Ilustracja: Wikipedia; historywitch.com
Leave a Reply