Debata polsko-żydowska to jeden z najtrudniejszych tematów współczesnej historii Polski. To istne „pole minowe”. Przez jednych starannie omijane, prze innych wykorzystywane do różnych celów: politycznych, ekonomicznych czy wręcz kryminalnych. Tym większy podziw budzi praca Gabriela Kayzera – młodego polskiego dziennikarza i prawnika, znanego z publikacji miedzy innymi na łamach Frondy Lux, portalu fronda.pl i Gazety Polskiej Codziennie.
„Klincz?” to próba zobrazowania swoistego węzła gordyjskiego w stosunkach polsko-żydowskich. O tym, że nie jest to takie proste, świadczy choćby sama objętość książki: 621 stron. A na nich 25 wywiadów będących wielogłosem o stosunkach polsko-żydowskich i co za tym idzie chrześcijańsko-żydowskich. Rozmówcami autora są Polacy i Żydzi mieszkający w Polsce, Izraelu i USA, reprezentujący różne opcje światopoglądowe. Celem autora – jak sam podkreśla we wstępie – jest przedstawienie stosunkowo kompletnego obrazu skomplikowanych stosunków polsko-żydowskich osobom zainteresowanym (objętość tomu wymaga wytrwałości) możliwość wyrobienia sobie własnego zdania. Przy czym Kayzer nie pozostaje w roli bezstronnego „odpytywacza” czy mikrofonu. Pytania nierzadko są długie na pół albo całą stronę (rekordowe ma trzy strony długości). Często wchodzi w polemikę ze swoimi rozmówcami aby pokazać jak różne postawy światopoglądowe rozmówców wpływają na obraz i przebieg samej debaty między Polakami a Żydami. Takie podejście do tematu wymaga nie tylko odwagi, wiedzy i sprawności polemicznej ale i wielkiej kultury osobistej i kultury słowa.
Jednak książka rozpoczyna się nie od mocnego publicystycznego stanowiska w dyskusji o relacjach polsko-żydowskich ale opowieści o dziejach figury Matki Boskiej Niepokalanej z parafii św. Katarzyny na Służewie. Rozmowa z księdzem prałatem Józefem Majem przywraca naszej pamięci ten fragment historii, który został zepchnięty gdzieś na obrzeża powszechnej wiedzy, który opowiada o utworzeniu parafii dla Żydów katolików na terenie warszawskiego getta, o zdradzie i trudnych relacjach Żydów do swoich rodaków katolików. To także opowieść o tym jak duże znaczenie dla współczesnej wspólnoty żydowskich katolików w Izraelu ma figura Matki Boskiej z getta.
O wspólnocie katolików w Izraelu modlących się po hebrajsku opowiada Stella Zylbersztajn, żydówka, która nawróciła się na katolicyzm podczas Holokaustu. A o Żydach – katolikach w Polsce mówi Dawid Wildstein, dziennikarz i publicysta.
Dialog polsko-żydowski jest tak trudny ponieważ sami Żydzi są niesamowicie podzieleni i skłóceni co do własnej żydowskości. W opozycji do lewicowych środowiskach w USA, dla których Polska to kraj antysemitów (zły obraz Polaków w wielu filmach hollywoodzkich) występuje Seweryn Aszkenazy, dla którego nasz kraj jest najlepszym miejscem dla Żydów i namawia ich do powrotu na ziemie Rzeczypospolitej.
Nie zabrakło także wątku mienia pożydowskiego w Polsce, przejęć spadków i zwykłego złodziejstwa, o czy opowiada dziennikarz śledczy Wojciech Surmacz.
W takiej książce nie mogło zabraknąć kwestii mordu w Jedwabnem i związanych z nim kontrowersji. Jednym z rozmówców Gabriela Kayzera jest Aleksander Kwaśnieski, który jako prezydent Polski przepraszał w imieniu Polaków światowa społeczność żydowską za tę zbrodnię. Dziś nadal jest zdania, że wina była na pewno po stronie polskiej. Przepytywany na powyższe okoliczności dr Piotr Gontarczyk, znany historyk i znawca najnowszych dziejów Polaków i Żydów, stwierdził jasno, że wszystkie fakty wskazują na kluczowa rolę Niemców w dokonaniu tego mordu, a całe wydarzenie miało zupełnie inny przebieg niż to opisał w swojej książce Jan Tomasz Gross.
W tak krótkim omówieniu nie sposobu napisać o wszystkich wątkach zawartych w 25 wywiadach. Jedynym sposobem jest przeczytanie tej książki aby zaopatrzyć się w porcje rzetelnej wiedzy, niezbędnej do wyrobienia sobie własnego zdania w kwestii stosunków polsko-żydowskich.
Wracając do znaku zapytana w tytule książki, który sugeruje, że możliwe jest pozytywne rozwiązanie tego owego „klinczu” ponieważ, jak podkreśla autor we wstępie: „jesteśmy aż ludźmi i dzięki temu możemy zwalczać i pokonać takie ludzkie małości jak antypolonizm, antykatolickość i antysemityzm, które zatruwają nasze wzajemne relacje.”
Gabriel Kayzer, Klincz? Debata polsko-żydowska, Warszawa 2017
Leave a Reply